Chia sẻ nội dung:

Nếu cá mập ngừng bơi đồng nghĩa chúng sẽ không còn sống?

Nếu cá mập ngừng bơi đồng nghĩa chúng sẽ không còn sống?

Cá mập, vị vua tối thượng của đại dương, biểu tượng của sức mạnh tuyệt đối và tốc độ. Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài uy quyền ấy là một sự thật khắc nghiệt: Đối với nhiều loài, việc ngừng bơi đồng nghĩa với cái chết.

Kỳ quan cổ xưa: Thiết kế ’hoài cổ’ của bộ mang cá sụn

Cá mập không chỉ là những kẻ thống trị hiện tại; chúng là những vị vua đã làm chủ đại dương qua hàng triệu năm. Thuộc lớp Cá sụn (Chondrichthyes), tổ tiên của cá mập đã xuất hiện cách đây hơn 450 triệu năm, sớm hơn cả khủng long, khẳng định vị thế là một trong những loài động vật có xương sống cổ xưa nhất và thành công nhất trên hành tinh.

Điều làm nên sự khác biệt cốt lõi của cá mập so với hầu hết các loài cá xương (Osteichthyes) là bộ xương hoàn toàn bằng sụn, một cấu trúc linh hoạt và nhẹ hơn xương cứng. Đặc điểm này không chỉ tối ưu hóa tốc độ và khả năng uốn lượn uyển chuyển trong nước mà còn mang lại độ bền bỉ đáng kinh ngạc. Làn da của chúng được bao phủ bởi hàng ngàn chiếc vảy răng nhỏ li ti, tạo thành một lớp giáp bảo vệ và đóng vai trò như hệ thống giảm lực cản tự nhiên, giúp chúng lướt đi mượt mà với hiệu suất cao nhất.

Nguyên lý sống còn của dòng chảy: Ram Ventilation

Cái chết rình rập khi nhiều loài cá mập dừng lại không phải vì chúng thiếu vận động, mà vì chúng thiếu oxy để thở. 

Hầu hết các loài cá mập săn mồi tốc độ cao, sống ở vùng biển rộng lớn như cá mập trắng lớn, cá mập Mako hay cá mập Basking phụ thuộc vào một phương thức hô hấp vô cùng độc đáo: Hô hấp thụ động bắt buộc (Obligate Ram Ventilation). Khác với các loài cá xương có khả năng sử dụng cơ má và nắp mang để chủ động bơm nước qua mang khi đứng yên, những "kẻ bơi lội không ngừng" này lại thiếu đi cơ chế đó.

Thay vào đó, chúng phải bơi liên tục với miệng hé mở. Chuyển động về phía trước tạo ra một áp lực thủy động học, khiến dòng nước giàu oxy "ào ạt" chảy vào miệng, đi qua năm đến bảy khe mang và ra ngoài. Trong quá trình này, các mao mạch dày đặc trong mang sẽ tiến hành trao đổi khí: Hấp thụ oxy từ nước và thải carbon dioxide ra ngoài một cách thụ động.

Nếu dòng chảy này dừng lại, nước ngừng vào mang, và quá trình trao đổi khí sẽ ngưng trệ. Cá mập sẽ nhanh chóng thiếu oxy, dẫn đến ngạt thở ngay trong môi trường nước bao la của mình.

Điều này giải thích tại sao bạn hiếm khi thấy những loài cá mập này đứng yên một chỗ trong môi trường tự nhiên. Chúng luôn trong trạng thái chuyển động, ngay cả khi "ngủ" (chúng vẫn bơi, nhưng não ở trạng thái nghỉ ngơi), để đảm bảo dòng nước liên tục chảy qua mang, duy trì sự sống.

Sự thật đằng sau lời đồn: Không phải cá mập nào cũng bị ràng buộc

Mặc dù câu chuyện "cá mập không bơi sẽ chết" đã trở thành một giai thoại phổ biến, nhưng điều quan trọng cần làm rõ là không phải tất cả hơn 500 loài cá mập đều tuân theo quy tắc này. Trên thực tế, có một nhóm cá mập đáng kể đã phát triển những cơ chế hô hấp khác, cho phép chúng có thể nằm yên dưới đáy biển, thậm chí là "ngủ" sâu mà không lo bị ngạt thở.

Những loài cá mập này là bậc thầy về hô hấp chủ động (Buccal Pumping). Thay vì dựa vào chuyển động, chúng sở hữu các cơ má và hầu họng mạnh mẽ cho phép chúng chủ động hút nước vào miệng và bơm qua các khe mang. Khả năng bơm nước theo ý muốn này giúp chúng giải phóng khỏi xiềng xích của sự di chuyển liên tục, mang lại một lối sống linh hoạt hơn rất nhiều. Những kẻ ngoại đạo đó là cá mập y tá, cá mập thảm…

Cá mập và bài học về sự dừng lại

Sự tồn tại của loài cá mập Ram Ventilation gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ về sự phát triển trong cuộc sống.

Chúng ta, những con người hiện đại, thường xuyên cảm thấy mệt mỏi và muốn dừng lại. Nhưng cũng giống như loài cá mập săn mồi, nếu chúng ta ngừng "bơi"  ngừng học hỏi, ngừng thích nghi, ngừng đặt ra mục tiêu mới chúng ta sẽ mất đi "dòng chảy" của cuộc đời. Dòng chảy ấy chính là oxy nuôi dưỡng sự nghiệp, kiến thức và mục đích sống của chúng ta.